مادر ایرانی شعر نو عرب/نسب برغانی نازک الملائکه

خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و اندیشه: حسین عسکری، تاریخ‌نگار و البرزپژوه و نویسنده کتاب‌هایی چون «کتابشناسی ساوجبلاغ»، «نقد دل»، «بیداری دشت کهن»، «علمای مجاهد استان البرز»، «دشتی به وسعت تاریخ»، «کهن دشت»، «روستای ایستا» و «روستازادگان دانشمند»، در تازه‌ترین پژوهش‌های خود به نسب البرزی یکی از مهم‌ترین ادیبان معاصر عرب پرداخته است.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

گزارشی از این پژوهش را که در اختیار مهر قرار گرفته، در ادامه بخوانید:

دکتر نازک صادق الملائکه مشهور به نازک الملائکه (درگذشت ۱۳۸۶ش / ۲۰۰۷م) شاعر نامدار و بنیانگذار شعر نو عرب است که نَسبش به ایران و خاندان برغانی می‌رسد. این خاندان علمی و فرهنگی، ریشه در روستای برغان از توابع شهرستان ساوجبلاغ دارد. پدر نازک الملائکه، ابونزار صادق الملائکه بغدادی فرزند جواد فرزند عبدالرزاق کاظمی از نوادگان شیخ محمدجعفر فرشته ملقب به ملائکه است.

از این خاندان، پیکر شیخ محمد ملائکه برغانی (درگذشت ۱۲۰۰ق) رهبر اصولیون قزوین و نوه شیخ محمدجعفر فرشته در روستای برغان مدفون است. استاد عبدالحسین شهیدی صالحی (درگذشت ۱۳۹۳ش) در این باره نوشته است: «شیخ محمدجعفر فرشته ملقب به ملائکه متوفی سنه ۱۱۳۳ق از نوابغ فلاسفه و مجتهدین عصر خود... کرسی تدریس را در کربلا و قزوین به خود اختصاص داد و دارای چند فرزند بود. یکی از شاخه‌های این سلسله، کاظمین را مسکن خویش قرار دادند و تا عصر حاضر به خاندان ملائکه معروف هستند و جماعتی از ادبا و شعرا از این شاخه ظهور کردند که مشهورترین آنها نازک الملائکه است.»

نازک الملائکه در سال ۱۹۲۳م در محله عاقولیه شهر بغداد پایتخت عراق زاده شد. او که پدر و مادرش شاعر بودند، در رشته ادبیات عرب در دانشسرای عالی بغداد به تحصیل پرداخت. پس از فراگیری موسیقی در موسسه هنرهای زیبای بغداد، چند سال در آمریکا برای مطالعه در ادبیات انگلیسی اقامت گزید. در سال ۱۹۵۹م موفق به دریافت کارشناسی ارشد در رشته ادبیات تطبیقی از دانشگاه ویسکانسین آمریکا شد. پس از مدتی وارد مقطع دکتری دانشگاه کمبیریج شد. اشتغال اصلی وی، تدریس در دانشگاه‌های بغداد، بصره و کویت بود و تا پایان عمر به همین امر پرداخت.

نازک الملائکه با به هم ریختن قالب و قافیه شعرها، طرحی نو در شعر عربی ایجاد کرد. به همین جهت در سال ۱۹۹۶م موفق به دریافت جایزه نوآوری در شعر شد. از سال ۱۹۴۱م که دانشجو بود، به طور جدی به شعر روی آورد و در سال ۱۹۴۷م نخستین مجموعه شعر خود را با نام «عاشقه اللیل» منتشر کرد. در سال ۱۹۴۷م شعر الکولیرا (وبا) را سرود که از نخستین شعرهای آزاد در ادبیات عرب به شمار می‌رود. او این شعر را پس از شنیدن خبر مرگ هزار مصری بر اثر شیوع بیماری وبا سرود. این اثر برخلاف شعر کلاسیک عرب، مصراع‌های کوتاه و بلند داشت. با این که پدر نازک الملائکه با آن مخالفت کرد اما وی این شیوه را از آن پس سرمشق خود قرار داد. برخی پژوهشگران بر این نظرند که پیدایش شعر نو در جهان عرب پس از ظهور این قالب شعری در ایران و زبان فارسی رخ داده است. بر همین مبنا می‌توان گفت که نازک الملائکه از علی اسفندیاری مشهور به نیما یوشیج (درگذشت ۱۳۳۸ش) پدر شعر نو ایران تأثیر پذیرفته است به ویژه آن که او و پدرش به جهت نسب ایرانی، با زبان و ادبیات فارسی و آثار شاعران معاصر ایران آشنا بوده‌اند.

نازک الملائکه پس از به قدرت رسیدن حزب بعث، در سال ۱۹۷۰م با همسر خود دکتر عبدالهادی محبوبه (درگذشت ۲۰۰۲م) رییس وقت دانشگاه بصره، عراق را ترک کرد و به کویت رفت. در سال ۱۹۹۰م به هنگام حمله صدام حسین به کویت، آن کشور را هم ترک کرد و به مصر رفت و تا پایان عمر هشتاد و پنج ساله خود، در آنجا ماند. او دارای یازده اثر چاپ شده است که سه مجموعه شعر آن معروف است: عاشقه اللیل (زنی عاشق شب) چاپ ۱۹۴۷م در بغداد؛ شظایا و رماد (شراره‌ها و خاکستر) چاپ ۱۹۴۹م در بغداد؛ قراره الموجه (ژرفای موج) چاپ ۱۹۵۷م در بیروت. کتاب «قضایا الشعر المعاصر» مهم ترین اثر وی درباره تئوری شعر نو است که در آن به نقد شعر سنتی از حیث عروض پرداخته است.

دکتر نازک الملائکه در ۲۰ ژوئن ۲۰۰۷ برابر با ۳۰ خرداد ۱۳۸۶ پس از یک دوره بیماری و انزوا درگذشت و در آرامستان «ششم تشرین» در اطراف شهر قاهره به خاک سپرده شد. چند هفته پیش از مرگ نازک الملائکه، گروهی از فعالان فرهنگی عراق در نامه‌ای به دولت عراق، وی را بزرگ‌ترین نماد زنده ادبیات خواندند و نسبت به نادیده گرفتن این شاعر، اعتراض کردند. از شعرهای معروف نازک الملائکه که بیش از همه شعرهای وی جنبه وجودی دارد، شعر «أنا» است. شاعر در این شعر به پاسخ‌های متعددی که پدیده‌هایی چون شب، باد، روزگار و خویشتنِ آدمی درباره «من» می‌دهند، می‌پردازد:

من کیستم؟

شب از من می‌پرسد کیستم؟

من همان راز ژرفای سیاهی‌های اویم

من همان سکوت طغیانگر اویم

اعماق درونم را به عدم نقاب بستم

و دلم را با گمان گره بستم

و حال من شتری گم‌گشته در این بیابان

خیره گشته‌ام و می‌پرسند از من اعصار

من کیستم؟

آن اویم در فراموشی زمان

من همچو اویم فاقد ‌مکان

هماره می‌رویم و پایانی نیست

می‌گذریم و ماندنی نیست

چون به آن بلندی رسیم

پندار که پایان رنج‌هاست

آن فضا!

روزگار نیز می‌پرسد کیستم؟

من بسانش سخت در پیچش اعصار

و در بازگشت رستاخیز زمان‌ها

آن گذشته دور را من می‌آفرینم

از درون فتنه‌های دلنشین آرزوها

و دوباره من آن را در گور می‌کنم

تا که دیروزی نو برایم بسازم

دیروزی که فردای سخت آن در پیش است

خود نیز می‌پرسم کیستم؟

من همانندش غرق در حیرت و خیره در تاریکی

نیست چیزی که از آن آرامش ارمغان گیرم

و چنان هماره در پرسش و پاسخم

پاسخی در زیر پوشش سراب

پندار که می‌شود نزدیک

اما چون رسد هیچ است

پنهان و ناپیدا و نیست است

منابع

آقا بزرگ تهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج ۹، ص ۱۱۵۱؛

مجموعه مقالات کنگره بزرگداشت شهید ثالث، به کوشش عبدالحسین شهیدی صالحی، ص ۲۳؛

سید حسین سیدی، نیما و نازک الملائکه (بررسی تطبیقی نظریه ادبی)، ص ۱۴۷، ۱۹۸؛

مرتضی کاظم شیرودی، آغارگر شعر نو نازک الملائکه یا نیما یوشیج، ص ۳۸؛ فصلنامه تخصّصی زبان و ادبیات فارسی، ش ۴، ص ۱۲۷؛

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی، ش ۱۷، ص ۵۵.

کد خبر 5423894

منبع: مهر

کلیدواژه: حسین عسکری ادبیات عرب استان البرز انقلاب اسلامی ایران معرفی کتاب سعید تشکری کتاب و کتابخوانی تازه های نشر پیام تسلیت مهر انقلاب درگذشت چهره ها برنامه زاویه تجدید چاپ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان دفاع مقدس جنگ تحمیلی شعر نو

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.mehrnews.com دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «مهر» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۴۳۶۲۸۸۳ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

مستند «نغمه های فروزان» فیلمی درباره بدیع الزمان فروزانفر

به گزارش قدس آنلاین، محسن عسکری زاده کارگردان فیلم، درباره درونمایه این مستند گفت: فیلم مستند «نغمه های فروزان» قصه روزهای پایانی زندگی زنده یاد بدیع الزمان فروزانفر است به زبان خودش که ما را با سفری به گذشته به دل خاطرات می‌ برد.خاطراتی تلخ و شیرین که زندگی و سلوک وی را به ما نشان می دهد.

او در ادامه با اشاره شخصیت و سلوک بدیع الزمان فروزانفر، اظهار کرد: بدیع الزمان فروزانفر عاشق ادبیات و تاریخ و فرهنگ بود و شیفتگی اش به «مولوی» او را به سمتی کشاند که آثار وی را تصحیح و چاپ کرد. این استاد گرانقدر پس از تأسیس دانشکده ادبیات دانشگاه تهران و تأسیس مقطع دکترای ادبیات فارسی در این دانشکده، مولوی پژوهی را بعنوان یک کلاس درس ارائه کرد.

عسکری زاده افزود: «استاد فروزانفر» در تدریس هم بی نظیر بود به طوری که دانشجویان و استادان زبان و ادبیات فارسی درباره او گفته اند: هیچ علمی در پیش و پس از اسلام نبود که او نداند. استاد شفیعی کدکنی که پنج سال کلاس او را تجربه کرده است از آن کلاس‌ها چنین یاد می‌کند: «فروزانفر نه تنها محقق بی مانندی بود که در کار تدریس نیز بی همتا بود. بسیاری از استادان دانشمند را می‌شناسم که حلقه درسشان برخلاف نوشته‌ها و کتاب هاشان هیچ سودمند نیست، گرمی و گیرایی ندارد، اما حلقه درس او، حتی بیش از نوشته هایش، شور و گرمی و تازگی داشت؛ به ویژه هنگامی که مثنوی مولانا را در دوره دکترای ادبیات تدریس می‌کرد. من پنج سال درس مثنوی او را حاضر شدم و یک نکته مکرر نشنیدم؛ در صورتی که در همان دوره یکی دیگر از استادان درسی به ما می‌داد خدایش رحمت کند در چهار ترم درس دانشگاهی، چیزی که به ما آموخت تکرار یک مثل یا قصه فکاهی بود از زبان کودکی شیرازی.

فروزانفر دانشجویان را به کار وا می‌داشت و تا اطمینان نمی‌کرد که دانشجویی استعداد و تمکن امتحان دارد از او امتحان نمی‌کرد. دانشجویان خود نیز می‌دانستند که در مورد امتحان درس او باید شکیبا بود، فقط درس خواند و مطالعه کرد. هیچ جای اغراق نیست اگر بگویم دکترای ادبیات فارسی یعنی درس فروزانفر، او همه بی قیدی‌ها و سهل انگاری‌ها و نخوانده اظهارنظر کردن‌های اغلب استادان عزیز دانشکده ادبیات را جبران می‌کرد. نمی‌دانم پس از او، دکترای ادبیات چه حالی خواهد داشت...»

کارگردان مستند «نغمه های فروزان» در پایان تأکید کرد: در این فیلم مستند، استادان و چهره هایی چون مهدی محقق، منصور طباطبایی بهبهانی، علی دهباشی، محسن مصباح، اکبر قلمسیاه ، هما گل گلاب ، شمسی نوراللهی و غلامحسین مراقبی زندگی و سلوک علمی و فرهنگی دکتر بدیع الزمان فروزانفر را روایت کرده اند.

بر اساس این گزارش، عوامل این فیلم عبارتند از: نویسنده و کارگردان: محسن عسکری زاده تهیه کننده: سعید وزیری، مشاور هنری: مصطفی رزاق کریمی، فیلمبردار: محسن عسکری زاده ، علی شیخ علیشاهی ، صدابردار: حسن سالاری ، مدیرتولید: حامد عسکری زاده، مشاور رسانه ای: صدرا صدوقی ، تدوین : محسن عسکری زاده ، گوینده گفتار متن: سیامک صفری ، اصلاح رنگ و نور: میلاد سلیمی ، برنامه ریز: حسام زرنوشه دستیارکارگردان: پوریا محسنی ، طراح پوستر : رزا فصیحی، عکاس: مهسا قاضی، مدیر اجرایی و ارتباطات : بهروز آریان ، امور مالی و اداری: عاطفه زارع آرندی.

مجموعه ۲۵ قسمتی «چونان سرو» دربردارنده فیلم های مستندی درباره مفاخر فرهنگی ایران است که به تهیه کنندگی محمد سعید وزیری و با حضور کارگردانی چون مسعود طاهری، عطیه زارع، حنیف شهپرراد، فاطمه رسول زاده، کتایون جهانگیری و محسن عسکری زاده از شبکه مستند پخش می شود.

مشاور هنری این مجموعه تلویزیونی، مصطفی رزاق کریمی است.

«نغمه های فروزان» پرتره بدیع الزمان فروزانفر استاد نامدار زبان و ادبیات فارسی، یکی از مستندهای مجموعه «چونان سرو» است که ساعت ۲۱:۰۰ امشب (یکشنبه، ۱۶ اردیبهشت ماه ۱۴۰۳) از قاب شبکه مستند سیما پخش می شود.